Przesłuchanie dziecka w sądzie – jak było przed nowelizacją art. 216 KPC?

Wysłuchanie dzieci przez sąd: Do niedawna procedura przesłuchania małoletnich w postępowaniu cywilnym była uregulowana bardzo ogólnie. Przed nowelizacją art. 216 KPC, sądy miały pełną dowolność co do formy i sposobu wysłuchania dziecka. Praktyka sądowa kształtowała się różnie – część sędziów przeprowadzała rozmowę z dzieckiem w obecności biegłego psychologa, inni czynili to na rozprawie, czasem w obecności stron, co budziło kontrowersje i obawy o komfort psychiczny małoletnich.

Wielokrotnie zarzucano, że brak jednolitych procedur naraża dzieci na wtórną wiktymizację i stres, zwłaszcza w sprawach o władzę rodzicielską, opiekę czy kontakty. Choć sądy mogły sięgać po opinię Opiniodawczych Zespołów Sądowych Specjalistów (OZSS), to sam proces przesłuchania dziecka nie był dostatecznie chroniony.

Nowelizacja art. 216 KPC – co się zmieniło od 2025 roku?

Nowelizacja art. 216 KPC, która weszła w życie w styczniu 2025 r., wprowadziła obowiązek przesłuchania dziecka przez sąd w sposób, który minimalizuje jego stres i wpływ stron postępowania. Najważniejsze zmiany obejmują:

Wysłuchanie dziecka poza salą rozpraw

Obowiązkowo przesłuchanie dziecka ma odbywać się poza salą rozpraw, w warunkach zapewniających swobodę wypowiedzi, z dala od atmosfery konfrontacji między rodzicami.

• Zasada ochrony dobra dziecka (art. 72 Konstytucji RP oraz Konwencja o prawach dziecka) nakazuje, by wysłuchanie dziecka odbywało się w warunkach komfortowych, a Kodeks postępowania cywilnego (art. 216 §2 KPC) stanowi, że sąd wysłuchuje małoletniego poza salą rozpraw, jeżeli jest to możliwe.
• Art. 216 §2 KPC mówi o „wysłuchaniu poza salą rozpraw, jeżeli jest to możliwe”, co otwiera furtkę do interpretacji, że w sprawach rodzinnych standardem powinno być unikanie konfrontacji dziecka z atmosferą procesową.\
• Dodatkowo wiele sądów korzysta z tzw. „Niebieskich Pokojów” lub innych przyjaznych dzieciom przestrzeni do takich czynności, choć formalnie nie jest to obligatoryjne w każdym przypadku.

Obecność biegłego psychologa

Ustawodawca nałożył obowiązek udziału psychologa przy wysłuchaniu małoletniego, aby zapewnić odpowiednie podejście do dziecka, uwzględniające jego wiek, dojrzałość i emocjonalność.

• „Obowiązek” wysłuchania dziecka powyżej 13 roku życia?

Nowelizacja precyzuje, że sąd powinien wysłuchać dziecko, które ukończyło 13 lat, chyba że byłoby to sprzeczne z dobrem małoletniego. W przypadku młodszych dzieci wysłuchanie ma charakter fakultatywny, lecz sąd ma obowiązek uzasadnić odmowę.

• Art. 216 §1 KPC (po nowelizacji) mówi, że sąd wysłuchuje małoletniego, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwalają, uwzględniając jego dobro.
• Nie ma sztywnej granicy wiekowej (np. 13 lat) w ustawie, ale praktyka sądowa (i część doktryny) przyjmuje, że dzieci powyżej 13. roku życia zazwyczaj spełniają kryteria pozwalające na ich wysłuchanie, chyba że szczególne okoliczności za tym nie przemawiają (np. poważna trauma, zaburzenia rozwojowe).

• Protokół z przesłuchania – ochrona treści

Protokół z wysłuchania dziecka nie jest odczytywany na sali rozpraw, a jego treść udostępniana jest wyłącznie pełnomocnikom, aby ograniczyć możliwość manipulowania zeznaniami przez strony.

• Jaki był powód nowelizacji art. 216 KPC?

Zmiana art. 216 KPC była odpowiedzią na wieloletnie postulaty środowisk prawniczych, psychologów dziecięcych oraz Rzecznika Praw Dziecka. Powodem nowelizacji były przede wszystkim:

• Ochrona dobra dziecka

Wielokrotnie wskazywano, że dzieci uczestniczące w sprawach rozwodowych, o władzę rodzicielską czy ustalenie kontaktów, są narażone na silny stres, presję emocjonalną oraz próbę wpływania przez strony. Brak procedur gwarantujących neutralne warunki przesłuchania stanowił naruszenie praw dziecka.

• Standaryzacja praktyki sądowej

Różnice w praktykach sądowych w zakresie wysłuchania dzieci prowadziły do nierówności procesowych i podważania zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Część sądów odmawiała wysłuchania dzieci powołując się na „dobro dziecka”, bez rzetelnej oceny, czy rzeczywiście jest to zasadne.

• Implementacja standardów międzynarodowych

Nowelizacja była również realizacją zaleceń Komitetu Praw Dziecka ONZ oraz zobowiązań wynikających z Konwencji o prawach dziecka, która nakłada na państwa obowiązek zapewnienia dzieciom prawa do wyrażania swojego zdania w sprawach ich dotyczących.

• Przesłuchanie dzieci w sądzie – praktyczne konsekwencje nowelizacji

Nowelizacja art. 216 KPC zmienia nie tylko formalną stronę postępowania, ale również wpływa na praktykę codzienną adwokatów, pełnomocników oraz rodziców uczestniczących w postępowaniach rodzinnych.

Rola pełnomocników i przygotowanie stron

Pełnomocnicy muszą dokładnie przygotowywać strony do tego, że ich dziecko zostanie wysłuchane przez sąd. Jednocześnie należy podkreślać, że „przesłuchanie dziecka przez sąd” nie jest tożsame z klasycznym przesłuchaniem świadka – to raczej rozmowa mająca na celu poznanie stanowiska dziecka.

• Ograniczenie nadużyć procesowych

Dotychczasowe praktyki, polegające na instrumentalnym powoływaniu dzieci jako świadków w sprawach konfliktowych (np. o kontakty lub ograniczenie władzy rodzicielskiej), będą znacznie utrudnione. Nowe przepisy nakładają na sąd obowiązek ochrony dziecka przed uwikłaniem w spory między rodzicami.

• Uspójnienie pracy OZSS

Dzięki wprowadzeniu udziału psychologa przy wysłuchaniu dziecka, sądy zyskują lepszą podstawę do oceny opinii biegłych OZSS. Wcześniej zdarzały się rozbieżności między treścią opinii, a wrażeniem sędziego z rozmowy z dzieckiem.

• Jak przygotować dziecko do wysłuchania przez sąd?

W związku z nowelizacją, wielu rodziców zadaje pytanie, jak przygotować dziecko do przesłuchania sądowego. Kluczowe jest, aby:

• Nie wywierać presji na dziecko, nie instruować go „co ma powiedzieć”;
• Uświadomić dziecku, że sąd chce poznać jego zdanie, ale to dorośli podejmą decyzję;
• Zapewnić dziecku poczucie bezpieczeństwa i wsparcia emocjonalnego.

Warto również skonsultować się z prawnikiem specjalizującym się w prawie rodzinnym oraz – w razie potrzeby – z psychologiem dziecięcym.

Podsumowanie – przesłuchanie dzieci przez sąd po nowelizacji art. 216 KPC

Nowelizacja art. 216 KPC to krok w stronę większej ochrony praw dziecka w procesie cywilnym. Wprowadzone zmiany gwarantują, że wysłuchanie małoletnich odbywa się w warunkach minimalizujących ich stres i ograniczających negatywne skutki emocjonalne. Jednocześnie sądy zyskują narzędzie do uzyskania rzetelnych informacji o sytuacji dziecka, bez narażania go na konflikt lojalnościowy wobec rodziców.

Dla pełnomocników i rodziców oznacza to konieczność zmiany podejścia do strategii procesowych oraz większego nacisku na dobro dziecka jako nadrzędny cel postępowania.

FAQ