Roszczenia banków wobec frankowiczów od kilku lat stanowią jeden z kluczowych aspektów sporów sądowych na tle kredytów indeksowanych do franka szwajcarskiego, zwłaszcza gdy kredyty w walucie obcej zaczęły być na ogromną skalę unieważniane przez sądy powszechne. W skutek powyższego, banki coraz częściej żądają od klientów zwrotu kapitału po unieważnieniu umowy kredytowej, nierzadko w połączeniu z innymi roszczeniami, co dla wielu frankowiczów jest kolejnym wyzwaniem w długotrwałej batalii prawnej. W poniższym artykule przybliżamy tematykę roszczeń banków wobec frankowiczów, ich podstawy prawne oraz sposoby, w jakie kredytobiorcy mogą skutecznie reagować na takie wezwania.

Roszczenia banków wobec frankowiczów – geneza problemu

W latach 2002–2011 niemal wszystkie banki w Polsce posiadały ofertę kredytów walutowych, głównie w frankach szwajcarskich (CHF), które w rzeczywistości były kredytami złotówkowymi. Klienci byli zachęcani do zaciągania kredytów w walucie obcej, głównie ze względu na niskie oprocentowanie i atrakcyjne warunki spłaty. Banki zapewniały kredytobiorców o bezpieczeństwie tych produktów, podkreślając stabilność franka jako waluty rezerwowej oraz idące w ślad za tym niewielkie ryzyko kursowe. Jednak kryzys finansowy w 2008 roku i związane z nim gwałtowne umocnienie się franka doprowadziły do gwałtownego wzrostu zadłużenia kredytobiorców. Kredyty te stały się ciężarem finansowym, a ich spłata dla wielu rodzin wręcz niemożliwa. Od tamtej pory tysiące frankowiczów podjęło działania sądowe, dążąc do unieważnienia umów kredytowych.

Na czym polegają roszczenia banków wobec frankowiczów?

Kiedy sąd unieważnia umowę kredytową, uznając ją za nieważną ze względu na zawarte klauzule abuzywne, czyli niedozwolone postanowienia umowne, banki w wielu przypadkach podejmują działania mające na celu odzyskanie środków wypłaconych kredytobiorcy. Roszczenia banków wobec frankowiczów polegają na żądaniu zwrotu kapitału udzielonego w ramach kredytu. Banki argumentują, że jeśli umowa jest nieważna od momentu jej podpisania, to klienci powinni oddać równowartość wypłaconych środków, które otrzymali na mocy unieważnionej umowy.

Z jakimi roszczeniami banków mogą spotkać się frankowicze?

Na przestrzeni lat pojawiło się kilka koncepcji, z jakimi roszczeniami mogą teoretycznie wystąpić kredytobiorcy względem frankowiczów:

1. wynagrodzenie za korzystanie z kapitału: w polskich sądach od początku roszczenie to budziło wiele kontrowersji, z uwagi na brak stosownej podstawy prawnej. Ostatecznie w wyroku C-520/21 wydanym 15 czerwca 2023 roku, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzekł, iż w przypadku stwierdzenia nieważności umowy kredytowej z powodu obecności w niej klauzul abuzywnych, bankowi przysługuje jedynie zwrot kapitału, bez możliwości dochodzenia innych roszczeń. Sąd unijny przedstawiając taki pogląd, wskazał iż przeciwne stanowisko niweczyłoby cel represyjny i prewencyjny, realizowany prze Dyrektywę Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich.
2. zwrot kapitału kredytu zwaloryzowanego o inflację: zgodnie z polskimi przepisami, istnieje co prawda możliwość zmiany wysokości świadczenia w przypadku zmiany siły nabywczej pieniądza, ale z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa. W przypadku działalności polegającej na udzielaniu kredytów i pożyczek, nie powinno ulegać wątpliwości, iż bank nie może wystąpić z roszczeniem o zwrot zwaloryzowanego kapitału. Do podobnych wniosków doszedł Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, dając temu wyraz m. in. w postanowieniu z dnia 11.12.2023 roku (C-756/22) wskazując, iż art. 6 ust. 1 i art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że w kontekście uznania umowy kredytu hipotecznego zawartej z konsumentem przez instytucję bankową za nieważną w całości ze względu na to, że umowa ta zawiera nieuczciwe warunki, bez których nie może ona dalej obowiązywać, stoją one na przeszkodzie wykładni sądowej prawa państwa członkowskiego, zgodnie z którą instytucja ta ma prawo żądać od tego konsumenta zwrotu kwot innych niż kapitał wpłacony na poczet wykonania tej umowy oraz ustawowe odsetki za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty;
3. zwrot kapitału kredytu: jest to w rzeczywistości jedyne roszczenie, z jakim bank może wystąpić względem kredytobiorcy po stwierdzeniu nieważności umowy kredytu. Chodzi tu o kwotę wskazaną w umowie kredytu i faktycznie wypłaconą kredytobiorcy, powiększoną o ustawowe odsetki za opóźnienie w przypadku braku zwrotu kwoty kapitału w terminie. Natomiast banki na masowo skalę zaczęły wzywać kredytobiorców do zapłaty kapitału, aby nadać bieg roszczeniu odsetkowemu, a jednocześnie w dalszym ciągu kwestionowały nieważność umowy. To zjawisko zostało zauważone przez polskie sądy i zaczyna być oceniane jednoznacznie negatywnie. Nie można bowiem żądać zapłaty określonej kwoty w oparciu o podstawę, której istnienie podważa się w innym toczącym się procesie pomiędzy stronami. Domaganie się więc odsetek ustawowych za opóźnienie należy ocenić jako przejaw naruszenia zasad współżycia społecznego oraz zachowanie sprzeczne z Dyrektywą 93/13.

Czy roszczenia banków wobec frankowiczów są uzasadnione?

Istotnym aspektem, który frankowicze muszą zrozumieć, jest to, że nie każde wezwanie do zapłaty automatycznie spowoduje wystąpienie przez bank ze stosownym powództwem do sądu, a może jedynie mieć na celu nakłonienie frankowicza do rychłego zawarcia ugody, ewentualnie rezygnacji z kierowania roszczeń względem banku. Przepisy prawa cywilnego, a także orzecznictwo TSUE wskazują, że klienci, którzy zostali pokrzywdzeni przez banki poprzez stosowanie klauzul abuzywnych w umowach kredytowych, nie powinni być zobowiązani do zwrotu kapitały kredytu powiększonego o inflację, a tym bardziej do zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.

Jakie kroki powinien podjąć frankowicz po otrzymaniu wezwania do zapłaty?

W sytuacji otrzymania wezwania do zapłaty warto działać natychmiast. Należy unikać ignorowania takiego pisma, ponieważ brak reakcji może być interpretowany jako zgoda na roszczenia banku. Najlepiej skonsultować się z profesjonalnym pełnomocnikiem, który oceni zasadność roszczeń i wskaże dalsze kroki. Z całą pewnością, w przypadku umowy, która w dalszym ciągu stanowi przedmiot postępowania o stwierdzenie nieważności z powództwa kredytobiorcy, wezwanie do zapłaty należałoby potraktować jako pozorne i wewnętrznie sprzeczne ze stanowiskiem procesowym banku prezentowanym w sprawie wszczętej przez kredytobiorcę. Pamiętajmy jednak, że roszczenia banków wobec frankowiczów posiadają skomplikowaną naturę prawną i wymagają indywidualnego podejścia, dlatego pomoc prawnika jest nieoceniona.

Podsumowanie – jak wygląda przyszłość frankowiczów?

Roszczenia banków wobec frankowiczów, choć niekiedy bezpodstawne, mogą stać się wyzwaniem dla kredytobiorców, którzy wygrali sprawy sądowe o stwierdzenie nieważności umowy indeksowanej lub denominowanej do franka szwajcarskiego. Banki próbują odzyskać kapitał kredytu powiększony o dodatkowe koszty (pod płaszczykiem waloryzacji, wynagrodzenia za korzystanie z kapitału) na różne sposoby. Kluczem do sukcesu w walce z roszczeniami banków jest dobrze przygotowana strategia procesowa oraz konsultacja z doświadczonym prawnikiem. Dzięki temu kredytobiorcy mają większe szanse na ochronę swoich interesów oraz na skuteczną obronę przed potencjalnymi roszczeniami banków.

FAQ