Czy zawsze oznacza rozwód z orzeczeniem wyłącznej winy małżonka zdradzającego?

Zdrada w małżeństwie: Rozwód to często dramatyczna decyzja, której podjęcie może wiązać się z wieloma emocjonalnymi i prawnymi trudnościami. Jednym z najczęstszych powodów rozpadu związku jest zdrada w małżeństwie, która może stać się punktem zapalnym w postępowaniu rozwodowym. Warto jednak zrozumieć, że wbrew pozorom, nie każda zdrada skutkuje orzeczeniem wyłącznej winy małżonka zdradzającego. Sąd, rozpatrując sprawę rozwodową, bierze pod uwagę szereg czynników, które mają wpływ na ocenę winy w rozkładzie pożycia.

Orzeczenie winy małżonka w postępowaniu rozwodowym

Orzeczenie winy małżonka w postępowaniu rozwodowym oznacza, że sąd stwierdza, iż to konkretne zachowanie jednego z małżonków przyczyniło się do rozpadu małżeństwa. Warto zaznaczyć, że zbadanie winy w rozkładzie pożycia jest niejako obowiązkiem sądu, a nie jedynie opcją zależną od złożenia takiego wniosku przez przynajmniej jedną ze stron. Przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprost wskazują, że obowiązkiem Sądu w postępowaniu rozwodowym jest zbadanie winy w rozkładzie pożycia. Sąd odstępuje od tego tylko w przypadku zgodnego wniosku małżonków o orzeczenie rozwodu bez orzekania o winie. Zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 57 KRO), rozwód może zostać orzeczony z winy jednej ze stron, obojga małżonków lub bez orzekania o winie.

Zdrada w małżeństwie jako naruszenie obowiązku wierności małżeńskiej, jest często traktowana jako powód, który może prowadzić do orzeczenia winy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje pogląd, że naruszenie wierności stanowi zasadniczą przyczynę rozkładu pożycia, chyba że okoliczności sprawy wskazują na inne przyczyny rozpadu.

• „Jedynym z podstawowych obowiązków małżeńskich jest wierność współmałżonkowi. Spornym jest jednak w orzecznictwie to, czy zdrada małżeńska stanowi zawsze zawinioną podstawę rozkładu pożycia. Według dominującego poglądu judykatury niewierność małżeńska tak jest. Dostrzec jednak również należy pogląd, iż w przypadku, gdy niewierność małżeńska miała miejsce już po faktycznym ustaniu pożycia małżonków, to nie może być uznana za przyczynę tego rozkładu. Wskazano również, że równoważne dla dokonanego aktu cudzołóstwa są tzw. „pozory zdrady”. Warte podkreślenia jest także zapatrywanie, iż obowiązek wierności nie ustaje w okresie separacji (prawnej), bowiem założeniem jej jest dopuszczenie powrotu małżonków do siebie i resuscytacja ich relacji. Wyrażony został także pogląd, że kontakty seksualne z osobą trzecią przed zawarciem małżeństwa mogą być uznane za zawinioną przyczynę rozpadu tego związku.” (A. Partyk, Niewierność małżeńska jako przyczyna rozkładu pożycia, LEX/el. 2014.).

Zagadnienie winy mniejszej i większej

W kontekście zdrady warto poruszyć zagadnienie winy mniejszej i większej. W polskim prawie, zarówno przepisy, jak i orzecznictwo nie rozróżniają winy mniejszej i większej w kontekście rozkładu pożycia małżeńskiego. Zgodnie z art. 57 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (k.r.o.), małżonek może zostać uznany za winnego rozkładu pożycia, ale nie może być wówczas mowy o stopniu winy. W praktyce sąd może stwierdzić jedynie, czy małżonek jest winny lub nie, ale jeśli oboje przyczynili się do rozpadu małżeństwa, rozwód orzeczony zostanie najpewniej z winy obu stron. W związku z tym, choć w wyrokach sądów powszechnych zdarzają się różne oceny zaistniałych okoliczności, każdorazowo sąd wskazuje na winę lub jej brak, a nie na jej stopień.

• „Nawet jednorazowy postępek małżonka może stać się przyczyną trwałego i zupełnego rozkładu; dotyczy to w szczególności takich faktów, jak cudzołóstwo i ciężka zniewaga” (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1951 r., C 667/50, LEX nr 117064).

Zdrada w małżeństwie przyczyną winy w rozkładzie pożycia

Zdrada, czyli niewierność jednego z małżonków, jest jednym z najczęściej wskazywanych powodów rozpadu małżeństwa. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1951 r. (C 184/51), „istotą małżeństwa są stosunki płciowe między małżonkami z wyłączeniem takich stosunków z osobami trzecimi”. Zatem małżonek, który dopuszcza się zdrady, postępuje wbrew zasadom współżycia małżeńskiego i może zostać uznany za winnego rozkładu pożycia.

• „Istotą małżeństwa są, między innymi, stosunki płciowe między małżonkami z wyłączeniem takich stosunków z osobami trzecimi; małżonek zatem postępujący z własnej woli wbrew tej zasadzie małżeństwa popełnia umyślnie czyn z punktu widzenia przyjętych zasad współżycia niedozwolony, a tym samym musi być uznany za winnego rozkładu małżeństwa, jeśli czyn jego do rozkładu się przyczynił. Gdy małżonek zrywa więzy małżeństwa, ażeby iść za uczuciem miłości do osoby trzeciej, jego samowolne, faktyczne rozwiązanie małżeństwa musi być uznane za czyn niedozwolony” (Orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 8 maja 1951 r., C 184/51, LEX nr 160101).

Jak przepisy i orzecznictwo definiują zdradę?

Zdrada w małżeństwie jest naruszeniem obowiązku wierności, który wynika z natury małżeństwa. Zgodnie z art. 23 KRO, małżonkowie mają obowiązek wzajemnej wierności, a niewierność jest jednym z najcięższych naruszeń tego obowiązku. W orzecznictwie sądowym, zdrada często traktowana jest jako poważne przewinienie, które może prowadzić do rozkładu pożycia i orzeczenia winy.

Jednakże, jak wskazuje orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1951 r. (C 667/50), „nawet jednorazowy postępek małżonka może stać się przyczyną trwałego i zupełnego rozkładu”. Oznacza to, że nawet sporadyczna zdrada może mieć poważne konsekwencje dla małżeństwa, zwłaszcza jeśli miała wpływ na jego trwały rozpad, przy czym za zdradę niekoniecznie uznaje się tylko zdradę fizyczną.

Kiedy zdrada w małżeństwie nie będzie poczytywana jako wina w rozkładzie pożycia?

Zdrada małżeńska nie zawsze prowadzi do orzeczenia winy w rozkładzie pożycia. Jeśli małżonek, który dopuścił się zdrady, wykaże, że jego postępowanie nie miało wpływu na trwały rozkład pożycia, sąd może uznać go za niewinnego. Istotne jest, by udowodnić, że zdrada miała miejsce po faktycznym ustaniu pożycia małżeńskiego. Jak wskazuje wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 1997 r. (II CKN 464/97), „związek powoda z inną kobietą należy uznać za skutek rozkładu pożycia małżeńskiego, a nie za jego przyczynę”. Również wiązanie się małżonka z osobą trzecią w okresie, gdy rozkład pożycia stron był już zupełny i trwały, nie może być współpowodem rozkładu pożycia.

• „Nawet małżonek, który dopuścił się cudzołóstwa, nie może być uznany za wyłącznie winnego rozkładu, jeżeli poprzednio rozkład ten nastąpił już z innych przyczyn, a zwłaszcza zachowania się drugiego małżonka. Fakt zaś, że żona opuściła męża, nie może być potraktowany jako wyłącznie zawiniona przez nią przyczyna rozkładu pożycia, gdy uczyniła to ze słusznej przyczyny, leżącej po jego stronie” (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1999 r., III CKN 128/98, LEX nr 738105).

W takich sytuacjach sąd, biorąc pod uwagę inne okoliczności, może uznać, że zdrada nie jest wyłączną przyczyną rozkładu pożycia i nie przypisze winy.

Potencjalne ryzyko na etapie postępowania sądowego

W przypadku rozwodu z orzekaniem o winie, ważne jest, by każda ze stron dokładnie przedstawiła dowody na poparcie swoich twierdzeń. Zdrada może być jednym z powodów, dla których sąd uzna jedno z małżonków za winnego rozkładu pożycia. Warto jednak pamiętać, że w sytuacji, gdy sąd uzna zdradę za przyczynę rozkładu, może to wpłynąć na przyznanie alimentów drugiemu małżonkowi lub rozstrzygnięcie o winie zdradzającego.

Ryzyko na etapie postępowania rozwodowego polega na tym, że małżonek zdradzający może próbować obarczyć winą drugiego małżonka, zwłaszcza jeśli istniały inne powody rozkładu pożycia.

Jak wykazać brak swojej winy przy dopuszczeniu się zdrady?

Jeśli małżonek dopuszcza się zdrady, ale chce wykazać, że nie ponosi wyłącznej winy za rozkład pożycia, powinien przedstawić dowody na to, że zdrada miała miejsce już po ustaniu pożycia małżeńskiego. Sąd może uznać, że zdrada nie była przyczyną rozpadu, jeśli złożyły się na to inne okoliczności, takie jak długotrwałe problemy małżeńskie, brak porozumienia, porzucenie czy obojętność ze strony drugiego małżonka.

Utrwalone w judykaturze jest ogólne stanowisko, iż naruszenie obowiązku wzajemnej wierności małżonków jest zasadniczo zawinioną przyczyną rozkładu pożycia. Wskazuje się jednak, że nie sposób ujmować zdrady małżeńskiej w tych kategoriach wtedy, gdy miała ona miejsce już po wystąpieniu tego rozkładu, a nadto nie jest słuszne powoływanie się na niewierność małżonka jako przyczynę rozwodu, jeżeli po jej wykryciu pożycie stron trwało nadal, zwłaszcza w dłuższym okresie czasu. Przedstawione poglądy sądów wskazują na duży stopień ocenności tego, czy w realiach określonego przypadku niewierność małżeństwa powinna być uważana za przyczynę rozkładu pożycia, bowiem szczegółowe uwarunkowania sprawy mogą poważnie rzutować na dokonywaną ocenę prawną.

Kiedy mówimy o niewierności, to należy pamiętać, że nie ma mowy o rozwodzie z orzekaniem o winie, jeżeli małżonek, który dopuszcza się zdrady wykaże, że jego postępowanie i kontakty z osobą trzecią – nie były przyczyną trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego. Jeżeli małżonek wykaże, że jego zachowanie i postępowanie nie miało żadnego wpływu na trwałego rozkładu pożycia małżeńskiego, to nie można go uznać wyłącznie winnym rozkładu pożycia małżeńskiego. Co istotne, jeśli jednak w sądzie uda się wykazać, że małżonek, który dopuścił się zdrady – ponosi wyłączną winę za rozkład pożycia małżeńskiego, to dużo łatwiej będzie uzyskać od niego alimenty. Zdrada małżeńska nie może być efektem negatywnego zachowania drugiego małżonka, co często stanowi podstawę tłumaczenia się jednej ze stron w sądzie. Ważne, aby pamiętać, że małżonek, który ewidentnie przyczynił się do jednej z wielu przyczyn rozkładu małżeństwa, będzie też uznany za współwinnego, nawet jeśli drugi małżonek dopuścił się innych cięższych przewinień. W takiej sytuacji, rozwód zostanie orzeczony z winy obojga małżonków, choć pozornie jednemu z partnerów wydawało się, że winna jest tylko osoba, która fizycznie poprzez akt seksualny dokonała zdrady.

Konsekwencje orzeczenia winy w wyroku rozwodowym

Jeśli sąd orzeka winę jednego z małżonków, ma to istotne konsekwencje. Po pierwsze, winny małżonek może być zobowiązany do wypłaty alimentów na rzecz drugiego małżonka, jeśli ten znajduje się w potrzebie. Po drugie, orzeczenie winy wpływa na podział majątku, a także może być podstawą do wnioskowania o poważniejsze konsekwencje prawne, takie jak ograniczenie władzy rodzicielskiej czy zakaz zbliżania się.

W przypadku orzeczenia winy, sąd może zasądzić alimenty na rzecz małżonka, który znalazł się w trudnej sytuacji finansowej. Zgodnie z art. 60 KRO, małżonek, który nie ponosi wyłącznej winy za rozkład pożycia, może wnioskować o alimenty, jeśli znajdzie się w trudnej sytuacji materialnej. Zdrada może być argumentem, który sprawia, że sąd przychyli się do takiego wniosku, jeśli małżonek zdradzający wykazał brak szacunku i troski o wspólne życie.

Koszty postępowania rozwodowego

Postępowanie rozwodowe wiąże się nie tylko z emocjonalnym obciążeniem, ale także z kosztami finansowymi. Zasadniczo koszty te obejmują opłaty sądowe, wynagrodzenie pełnomocników oraz koszty dowodów, jeśli strony decydują się na przedstawienie dowodów w sprawie. Zgodnie z art. 107 Kodeksu postępowania cywilnego, kosztami postępowania obciążają strony, co oznacza, że każda z nich ponosi własne wydatki. Sąd może jednak zasądzić od jednej strony zwrot kosztów postępowania drugiej stronie, zwłaszcza gdy orzeka o winie.

Kiedy sąd uznaje jednego z małżonków za winnego rozpadu pożycia, najczęściej obciąża go kosztami procesu, w tym również kosztami zastępstwa procesowego strony przeciwnej. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1950 r., C 347/50, LEX nr 170865, czyn małżonka, który przyczynił się do rozkładu pożycia, może prowadzić do obciążenia go kosztami procesu. Ponadto, w przypadku sprawy z orzeczeniem winy, małżonek uznany za winnego rozpadu pożycia może zostać zobowiązany do pokrycia kosztów związanych z alimentami, które mogą być zasądzone w ramach postępowania rozwodowego.

Warto również dodać, że strony mogą się porozumieć i zawrzeć ugodę, która pozwala na rozdzielenie kosztów postępowania w sposób, który będzie uznany za sprawiedliwy przez obie strony. Jednakże, w przypadku braku porozumienia, sąd będzie decydował na podstawie przepisów prawa, biorąc pod uwagę m.in. właśnie winę, ale i sytuację finansową stron oraz inne okoliczności sprawy.

FAQ: Zdrada w małżeństwie a rozwód