Podział majątku małżeńskiego oraz rozliczenie nakładów ewentualnych poczynionych przez jednego małżonka na majątek osobisty drugiego lub na majątek osób trzecich to kwestie budzące wiele wątpliwości. Problem ten może pojawić się zarówno w trakcie trwania małżeństwa, jak i po rozwodzie. W artykule omówimy zasady rozliczania tych nakładów, ich skutki prawne i podatkowe oraz istotne orzecznictwo – w zależności od panującego w małżeństwie ustroju majątkowego.

Nakłady na majątek osobisty małżonka – podstawy prawne

Kodeks rodzinny i opiekuńczy (k.r.o.) przewiduje, że w przypadku istnienia ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, wszelkie dochody i nabyte przedmioty stanowią wspólny majątek małżonków. Jeśli jednak małżonkowie zdecydują się na rozdzielność majątkową lub gdy jeden z małżonków dokonuje nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego, może powstać obowiązek rozliczenia tych nakładów.

Zgodnie z art. 45 k.r.o., przy podziale majątku wspólnego każdy z małżonków może żądać zwrotu nakładów dokonanych z majątku wspólnego na majątek osobisty drugiego małżonka. Obejmuje to zarówno nakłady na nieruchomości, jak i inne inwestycje, np. remonty, zakupy sprzętu czy spłaty zobowiązań.

Nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny

Sytuacja może być odwrotna, gdy małżonek inwestuje swoje osobiste środki w majątek wspólny. W takim przypadku również przysługuje mu roszczenie o zwrot, o ile jest w stanie wykazać poniesione koszty. Kluczowe znaczenie ma tu dokumentacja finansowa potwierdzająca wydatki.

Nakłady na majątek osób trzecich

Często zdarza się, że małżonkowie ponoszą nakłady na majątek należący do osób trzecich, np. rodziców jednego z małżonków. W takich przypadkach roszczenia o zwrot są bardziej skomplikowane, ponieważ zależą od konkretnego stanu faktycznego i istnienia odpowiednich umów.

Nakłady z majątku osobistego na majątek osobisty drugiego z małżonków

Małżonek może dochodzić rozliczenia nakładów z własnego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego z małżonków (tu – o ile nie było darowizny – można rozliczyć np. wartość samochodu, środki na remont mieszkania stanowiącego majątek osobisty małżonka).

W orzeczeniu z dnia 23 lipca 2014 r. Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że pomimo rozdzielności majątkowej, przy rozliczeniu małżonków nie jest wykluczone stosowanie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się do świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 K.c.). Świadczenie nienależne stanowi niejako odmianę instytucji jaką jest bezpodstawne wzbogacenie.

Przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są:

1. wzbogacenie się z majątku jednej osoby kosztem majątku innej osoby,
2. istnienie związku między wzbogaceniem a zubożeniem,
3. konieczność wystąpienia wzbogacenia bez podstawy prawnej (zob. art. 405 K.c.).

O świadczeniu nienależnym możemy mówić wtedy, gdy ten, kto je spełnił:

1. nie był w ogóle zobowiązany,
2. nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył,
3. jeżeli podstawa świadczenia odpadła,
4. zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty,
5. jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (art. 410 § 2 K.c.).

Rozliczenie nakładów przy podziale majątku

W postępowaniu o podział majątku sąd dokonuje analizy zgłoszonych roszczeń dotyczących nakładów. Kluczowe znaczenie ma wykazanie:

wielkości nakładów (np. poprzez faktury, rachunki, zeznania świadków),

celu nakładów (np. poprawa wartości nieruchomości),

czy nakłady były uzasadnione i czy nie były darowizną.

Jeśli sąd uzna roszczenie o zwrot za zasadne, może zasądzić odpowiednią kwotę na rzecz wnioskodawcy lub odpowiednio pomniejszyć udział drugiego małżonka.

Skutki podatkowe zwrotu nakładów

Rozliczenie nakładów w podziale majątku nie jest traktowane jako przychód podlegający opodatkowaniu. NSA w orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że zwrot nakładów nie stanowi przysporzenia majątkowego, lecz rekompensatę poniesionych kosztów. W związku z tym nie podlega podatkowi dochodowemu od osób fizycznych (PIT).

W przypadku, gdy zwrot nakładów dotyczy nieruchomości, może powstać obowiązek podatkowy w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych (PCC) lub VAT, jeśli transakcja ma charakter odpłatny i jest zawarta pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą.

Zwrot nakładów poczynionych przez jednego małżonka z jego majątku osobistego na majątek osobisty drugiego małżonka w trakcie trwania małżeństwa, dokonywany przed rozwodem, nie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT).

Podstawa prawna i uzasadnienie:

Brak przychodu w rozumieniu ustawy o PIT

Zwrot nakładów ma charakter restytucyjny, a nie odpłatnego zbycia czy przysporzenia majątkowego.

Nie stanowi to dochodu podlegającego opodatkowaniu, ponieważ nie prowadzi do wzbogacenia się żadnej ze stron – jest to jedynie zwrot poniesionych kosztów.

Brak podstawy do opodatkowania podatkiem od spadków i darowizn (SD) oraz PCC

Nie mamy tu do czynienia z darowizną ani odpłatnym nabyciem rzeczy, lecz zwrotem środków.

Nie jest to także czynność cywilnoprawna podlegająca podatkowi od czynności cywilnoprawnych (PCC).

Możliwe skutki podatkowe w VAT (mało prawdopodobne)

Jeśli nakłady były związane z działalnością gospodarczą jednego z małżonków (np. inwestycja w nieruchomość drugiego małżonka), może powstać obowiązek korekty VAT naliczonego.

Art. 11 ust. 1 ustawy o PIT określa, że opodatkowaniu podlega przychód stanowiący realne przysporzenie majątkowe. Zwrot nakładów nie powoduje wzbogacenia – jest jedynie restytucją wcześniej poniesionych wydatków.Art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy o PIT wyłącza z opodatkowania podział majątku wspólnego – analogicznie traktowany jest zwrot nakładów między małżonkami.

Podatek od spadków i darowizn (SD) dotyczy nabycia rzeczy lub praw majątkowych tytułem darowizny lub nieodpłatnego zniesienia współwłasności. Zwrot nakładów nie jest darowizną ani nabyciem.

Podatek od czynności cywilnoprawnych (PCC) obejmuje m.in. umowy sprzedaży, darowizny, pożyczki – zwrot nakładów nie jest żadną z tych czynności.

Mając na uwadze powyżej przywołane przepisy, zwrot nakładów przed rozwodem nie rodzi obowiązku podatkowego w PIT, SD ani PCC, o ile nie dotyczy działalności gospodarczej, która mogłaby rodzić skutki w VAT.

Jak uwzględnić zwrot nakładów w umowie o podział majątku wspólnego?

Najlepiej określić taki zwrot jako „zwrot nakładów na majątek osobisty małżonka” lub „rozliczenie nakładów między małżonkami”. W umowie (jeśli jest sporządzana) można to sformułować np. jako:

„Zwrot wydatków i nakładów poniesionych przez [imię i nazwisko małżonka] na majątek osobisty [imię i nazwisko drugiego małżonka] w okresie trwania małżeństwa.”

Jak to zakwalifikować prawnie?

Zwrot nakładów to świadczenie zwrotne, restytucyjne, a nie darowizna, ponieważ:

Nie dochodzi do bezpłatnego przysporzenia, tylko do zwrotu kosztów poniesionych na cudzy majątek.

Podstawą zwrotu jest roszczenie o zwrot nakładów, wynikające z przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 Kodeksu cywilnego) lub roszczeń między małżonkami (np. art. 45 § 1 KRO w przypadku wspólności majątkowej – tutaj analogicznie).

To nie odpłatne nabycie, ponieważ zwracający nie uzyskuje nowego prawa własności, a jedynie wyrównuje poniesione koszty.

Jak unikać kwalifikacji jako darowizna?

W treści dokumentu/umowy należy unikać słów „darowizna”, „przekazanie bezpłatne” itp.,

Można dodać klauzulę: „Strony zgodnie oświadczają, że niniejszy zwrot nie stanowi darowizny ani innej czynności prawnej o charakterze nieodpłatnym”,

Jeśli zwrot następuje w formie przelewu bankowego, warto w tytule wpisać: „Zwrot nakładów na nieruchomość”.

Dzięki takiemu podejściu unikniesz ryzyka zakwalifikowania tej czynności jako darowizny, która podlegałaby podatkowi od spadków i darowizn.

Podsumowanie

Rozliczenie nakładów poczynionych na majątek osobisty małżonka lub osób trzecich to złożony proces wymagający znajomości przepisów prawa rodzinnego i podatkowego. Kluczowe jest odpowiednie udokumentowanie poniesionych nakładów oraz analiza skutków podatkowych, aby uniknąć potencjalnych problemów prawnych.

FAQ